Adaptasi novel: Pengarah filem tak boleh ikut suka

AHLI-AHLI teori filem berdebat bahawa pengarah tidak harus sepenuhnya terikat dengan sumber cerita dalam mengadaptasikan novel ke filem. Pertama, sesebuah novel adalah sebuah novel, sebuah filem adalah sebuah filem.

Kedua, kerja seni ini mesti dilihat sebagai entiti berasingan yang berdiri sendiri. Kedua-dua penghasilan seni ini mesti wujud dengan ciri-cirinya yang tersendiri. Ada tertib serta susun atur serta cara berasingan untuk melahirkan dan menghasilkan karya seninya.

Kesukaran memahami ciri-ciri inilah menimbulkan suasana salah faham dan kekeliruan tentang konsep ‘kesetiaan’ kepada karya asal dalam membuat adaptasi sesebuah novel ke filem. Keadaan ini sering melibatkan penulis novel dan pembikin filem tempatan. Kekeliruan ini juga turut berjangkit kepada penonton.

Menurut Louis Giannetti, penulis buku Understanding Movies menghuraikan tiga peringkat perbezaan terhadap konsep ‘kesetiaan’ dalam penggunaan bahan-bahan daripada karya asal iaitu — penggunaan secara longgar, secara setia tanpa perubahan dan secara literal atau harfiah.

Dalam konteks adaptasi longgar, penulis lakon layar dan pengarah hanya menggunakan situasi asal, idea cerita dan watak-watak untuk mencipta sebuah filem yang mempunyai sedikit persamaan dengan teks asal.

Giannetti memberi contoh filem Ran (1985) arahan Akira Kurosawa yang berdasarkan secara longgar daripada skrip pentas kisah King Lear karya Shakespeare. Kurosawa hanya menggunakan cerita asal tersebut sebagai asas atau tulang belakang cerita untuk mencipta versi sendiri dalam konteks kebudayaan yang sama sekali berbeza.

Kurosawa mengadaptasikan tragedi King Lear berlatar belakangkan budaya Inggeris ke filem Ran dengan diberi semangat atau roh budaya Jepun daripada aspek naratif, lokasi, busana dan reka cipta produksi.

Bagi adaptasi yang setia kepada karya asal tanpa perubahan semampu mungkin pula bila diadaptasi ke filem akan mengekalkan watak-watak dan jalan cerita asal. Sebagai contoh, filem-filem Tom Jones (1963), Emma (1996), Henry V (1989), dan Much Ado About Nothing (1993).

Kesetiaan adaptasi secara literal selalunya akan berdepan dengan masalah menterjemahkan ke visual perlambangan atau metafora dari segi bahasa dan bahan daripada karya asal. Contohnya, novel karya F Scott Fitzgerald The Great Gatsby (1925) telah diadaptasikan ke filem sebanyak empat kali sejak 1926 dengan versi pertama dalam bentuk filem bisu. Versi terkini The Great Gatsby arahan Baz Luhrmann pada 2013 dengan barisan pelakon Leornado DiCaprio,Tobey Magiure dan Carey Mulligan.

Sehingga ke tahap mana kesetiaan versi filem terhadap karya asal sesebuah novel? Dalam buku Reading the Movies tulisan William Costanzo, beliau memetik kata-kata George Bluestone, merupakan salah seorang pertama mengkaji filem adaptasi daripada karya-karya sastera.

Bluestone percaya seorang pembikin atau pengarah filem merupakan seorang artis yang mesti punya kebebasan berkarya. Pengarah filem bukan merupakan seorang penterjemah bagi karya-karya seseorang pengarang, tetapi lebih merupakan seorang penulis baharu dalam kedudukannya yang tersendiri.

Pemikir seperti Bluestone bersetuju bahawa terjemahan secara literal atau harfiah sering dianggap sebagai 'pengkhianatan' kepada karya asal. Tugas penulis lakon layar dan pengarah filem ialah untuk membentuk semula semangat cerita dari sesebuah novel dengan wawasan dan visinya sendiri.

Ungkapan “Filem ini tidak seperti cerita dalam buku” sering kedengaran dari pembaca sesebuah novel selepas menonton filem adaptasi dari novel yang pernah dibacanya. Pemikiran seperti ini akan berkait dengan perspektif dan fahaman kononnya adaptasi hanya merosakkan novel asal.

Apa yang mereka imaginasi tidak sama dengan apa mereka tonton. Tetapi inilah kenyataan hakiki perlu diterima dan difahami bila kita membincangkan proses mengadaptasikan sebuah novel ke filem.

Dalam satu perbincangan tentang adaptasi novel karya Shahnon Ahmad, Ranjau Sepanjang Jalan ke filem arahan Jamil Sulong (Allahyarham) dengan judul yang sama, A Wahab Hamzah, pengkritik filem menyifatkan setiap penonton atau pembaca mempunyai tafsiran dan kayu ukur tersendiri terhadap sesebuah karya yang diadaptasi.

Menurut A Wahab, penulis skrip dan lakon layar bertanggungjawab kepada kegagalan atau kejayaan filem yang berasaskan adaptasi. Beliau merumuskan adaptasi adalah proses kreatif baharu bukan sekadar menyalin semula naskhah. Penulis lakon layar perlu tahu apakah niat asal penulis novel itu semasa mengarang naskhah berkenaan. Kata kuncinya ialah ‘niat asal’.

Dengan mengetahui niat asal penulis, sumber bahan asal yang ingin diadaptasikan itu memudahkan seseorang penulis lakon layar menterjemahkan semangat karya tersebut.

Terdapat tiga sebab utama penulis lakon layar mungkin membuat perubahan besar dalam karya sastera dan novel untuk diadaptasikan ke filem.

Sebab pertama adalah perubahan yang dituntut oleh medium baharu iaitu filem. Sebagai contoh, filem dan karya sastera masing-masing mempunyai cara, struktur dan ciri-ciri tersendiri untuk menghasilkan naratif mengikut medium masing-masing.

Dalam sesebuah novel, kemunculan bab baru digunakan untuk membawa pembaca ke masa dan tempat yang berbeza dalam naratif atau penceritaan.

Dalam filem, naratif yang sama dilahirkan menggunakan teknik imbas kembali atau flashback, teknik suntingan crosscut atau bersilang dan teknik dissolve.

Dalam filem semua ini boleh berlaku dalam hanya satu sekuen. Tuntutan-tuntutan teknikal ini mencorakkan perubahan dan perbezaan dari segi penceritaan di antara novel dan filem.

Sering juga berlaku pembikin-pembikin filem melakukan perubahan kepada novel untuk mengangkat dan menonjolkan tema baharu yang tidak terdapat dalam novel asal.

Perubahan perlu juga dilakukan oleh penulis lakon layar dan pengarah untuk memberi penekanan kepada sifat-sifat baharu yang diciptakan untuk watak-watak dalam filem yang tidak ada dalam novel asal.

Tema serta watak-watak baharu ini akan dibentuk untuk menambah nilai kepada filem yang diadaptasikan itu.

Ada juga perubahan dilakukan atas dorongan cinematic dan ilham kreatif baharu untuk membuat cerita asal lebih menarik dan percubaan untuk mengangkat karya novel itu untuk menjadi lebih kontemporari dan seiring dengan perubahan semasa.

Perubahan seperti ini dilakukan untuk memenuhi cita rasa penonton supaya sesuai dengan masa dan budaya menonton terkini.

Proses perubahan ini tidak boleh dilakukan sewenang-wenangnya. Pengadaptasi dan penulis lakon layar memikul tanggung jawab berat.

Mereka mesti memastikan setiap karya bakal diadaptasikan perlu kajian yang teliti dan perbincangan dengan tuan punya karya asal mesti dilakukan terlebih dahulu.

Usaha awal ini penting bagi memudahkan pengarah membuat keputusan sama ada untuk mengekal, mengubah atau membuang sebahagian karya asal mengikut kesesuaian terutamanya dari segi durasi sesebuah filem itu.

Sememangnya adaptasi adalah satu proses yang sangat kompleks tetapi ianya merupakan perkara yang mencabar pengarah dalam menjayakan pembikinan filem adaptasi.

P Ramlee tak kesampaian arah filem adaptasi

MINGGU ini aku ingin mengajak pembaca berkongsi maklumat dan informasi tentang sejarah adaptasi novel ke filem di peringkat dunia. Filem-filem adaptasi dari Hollywood dan lain-lain sinema luar.

Tujuan aku ialah untuk memberi kefahaman dan menambah pengetahuan tentang apa itu adaptasi novel ke filem. Bukan untuk berlagak ‘poyo’ tetapi lebih bertujuan berkongsi informasi dan ilmu tentang  pengadaptasian novel ke filem tempatan dengan adaptasi dilakukan oleh penggiat dan pembikin filem di peringkat dunia, terutamanya Hollywood.

Di Hollywood, sejak 1927-8 bila Academy Award atau Anugerah Akademi dimulakan, 85 peratus pemenang oskar Anugerah Filem Terbaik adalah berdasarkan cerita yang diadaptasi daripada novel.

Adaptasi Sherlock Holmes mula dibuat pada tahun 1916 oleh William Gillette. Terdapat lebih 200 versi filem dan siri televisyen diadaptasi daripada novel Sherlock Holmes karya Sir Arthur Conan Doyle  sejak dari era silent movie - filem bisu sehingga sekarang. Paling terkini dan kontemporari ialah siri TV Sherlock (2010) dibintangi oleh Benedict Cumberbatch.

Aku ulang - 200 versi adaptasi daripada hanya satu novel! Bayangkan sejarah proses adapatasi yang telah mereka lalui berbanding dengan kita.

Terdapat hampir 50 versi filem Romeo and Juliet yang diadaptasi daripada karya William Shakespeare. Bermula daripada versi Perancis berjudul Roméo et Juliette (1900) sehingga paling terkini dalam versi animasi 3D berjudul Gnomeo & Juliet (2011) arahan Kelly Asbury. Watak utama, Romeo dan Juliet menggunakan suara James McAvoy dan Emily Blunt. Filem telah menemui penonton pada 11 Februari 2011.

Antara filem paling tinggi pulangan keuntungannya adalah filem-filem yang diadaptasi daripada novel. Contoh terdahulu ialah filem klasik Gone With The Wind arahan Victor Fleming yang diadaptasi daripada novel pemenang hadiah Pulitzer 1936 karya Margaret Mitchell. Filem berbajet USD 3.85 juta ini berjaya membuat kutipan pecah panggung USD39O juta pada 1939.

Lihat pula kejayaan pecah panggung filem-filem terkini di antaranya siri The Lord of the Rings (2001-2003) arahan Peter Jackson. Diadaptasi daripada novel karya JRR Tolkien yang dikatakan paling sukar dan mustahil untuk diangkat menjadi sebuah filem. Tetapi di tangan pengarah berasal dari New Zealand, Peter Jackson novel ini berjaya difilemkan dan mengutip keuntungan pecah panggung melebihi USD 2.9 bilion berbanding dengan bajet pembikinannya USD 281 juta.

Bila dan siapa memulakan mengadaptasikan cerita dari buku ke filem?

Pada tahun 1899, Georges Méliès(1861 – 1932) telah menerbitkan dan mengarahkan dua adapatasi kisah Cinderella berdasarkan buku cerita kanak-kanak Grimmstory dalam bentuk filem bisu. Filem bisu berdurasi 6 minit ini merupakan filem adaptasi daripada buku pertama dihasilkan di dunia.

Pada 1902, George Melies mengadaptasi secara longgar dua novel sains fiksyen karya Jules Verne berjudul From Earth to the Moon dan novel The First Men on the Moon karya H G Wells. Pada tahun berikutnya, novel kanak-kanak terkenal Alice in Wonderland karya Lewis Carroll diadaptasi dan diarahkan oleh Cecil Hepworth dan Percu Stow. 

Apakah perbezaan paling asas antara buku dan filem? 

Filem adalah imej-imej visual bergerak yang merangsang persepsi kita secara langsung, manakala buku merupakan himpunan perkataan bertulis yang hanya mampu merangsang persepsi secara tidak langsung.

Contohnya, kita membaca ayat ini daripada novel karya Ramlee Awang Murshid, TOMBIRUO – Kelahirannya yang bukan berwajah manusia itu sering kali disalah tafsir dengan berbagai andaian dan kepercayaan. Ayat ini memerlukan terjemahan mental bagi menggambarkan wajah bukan manusia Tombiruo. Terjemahan mental wajah bukan manusia Tombiruo itu pasti berbeza di antara seorang pembaca dengan pembaca yang lain. Setiap pembaca berupaya dan bebas menterjemahkan tulisan bacaan mereka mengikut imaginasi dan pengalaman masing-masing.

Tetapi melalui filem ayat yang sama daripada novel TOMBIRUO itu tidak menuntut penonton melakukan terjemahan mental kerana terjemahan tersebut telah disediakan oleh pengarah dan penulis screenplay atau lakon layar. 

Filem adalah satu pengalaman lebih berorientasikan deria pandang dan dengar berbeza dengan bacaan novel. Filem menggunakan selain bahasa lisan, terdapat juga penggunaan warna, pergerakan, bunyi dan muzik. 

Dengan ciptaan kesan efek bunyi bermula dengan sistem stereophonic, sensurround diikuti oleh sistem dolby serta penemuan sistem THX dan terkini sistem bunyi dolby digital, penonton dibawa untuk meneroka satu pengalaman cinematic. Ini baharu dari aspek bunyi dan kesan bunyi. Filem sekarang boleh ditonton dalam bentuk 2D dan 3D yang merupakan penambahan pengalaman cinematic untuk kepuasan penonton sekarang. 

Dari aspek masa penceritaan, tidak dinafikan kelebihan menyebelahi novel. Lazimnya tiada masa ditetapkan bagi penceritaan atau naratif sesebuah novel. Manakala filem secara amnya mesti mematuhi masa penceritaan atau naratifnya kepada satu durasi yang ditetapkan. 

Selalunya filem berdurasi antara satu jam setengah atau 90 minit sehingga 120 minit atau dua jam masa tayangan. Ada juga filem-filem berdurasi lebih dari dua jam sehingga tiga atau empat jam. Tetapi durasi filem sedemikian tidak selalunya diguna pakai kecuali untuk penerbitan filem-filem tertentu yang epik sifatnya.

Manakala penceritaan atau naratif sesebuah filem adalah hasil daripada usaha sama satu pasukan produksi dikepalai oleh sang pengarah. Pengarah filem memerlukan pasukan produksi paling asasnya terdiri daripada jurukamera, kru teknikal dan pelakon untuk menghasilkan satu penceritaan filem. 

Tiada langsung ruang untuk seseorang pengarah filem bergerak seperti seorang penulis dengan konsep one man show. Mungkin seseorang pengarah itu mampu mengarah, sekali gus menjadi jurukamera, mereka cipta lampu/pencahayaan, mencipta muzik, reka seni, busana, tatarias/mekap dan menyunting sendiri tetapi sang pengarah masih memerlukan pelakon lain walaupun beliau mampu berlakon sebagai hero dalam filem yang dihasilkannya itu.

Bagi lebih mudah untuk memahami perbezaan antara penulis novel dan pengarah filem ialah P Ramlee. Rakyat Malaysia mengenali tokoh legenda perfileman ini. Walaupun beliau berkeupayaan membuat semua tugasan dalam menghasilkan sesebuah filem tetapi tidak berupaya untuk menulis secara perseorangan untuk menghasilkan novel.

Mungkin tidak terfikir oleh kita yang P Ramlee tidak pernah mengadaptasikan mana-mana novel Melayu untuk beliau filemkan. Usaha beliau ke arah itu muncul di penghujung hayatnya. P Ramlee bercadang mengadaptasikan novel Sandera (1971) karya Arena Wati untuk syarikatnya sendiri, Rumpun Melayu. Tetapi sayang hajat P Ramlee untuk mengarah filem adaptasi berwarna pertamanya tidak kesampaian apabila beliau pergi buat selama-lamanya pada 29 Mei 1973. 
  
Filem juga tidak memberi ruang dan kebebasan untuk penonton berinteraksi dengan plot atau watak-watak secara berimaginasi dan membayangkan dalam minda mereka seperti sebuah novel. Berinteraksi dengan watak dan plot hanya boleh dilakukan dengan pembacaan bukan dengan tontonan. 

Pengalaman ini bagi sesetengah penonton sering mengecewakan mereka. Apa yang mereka imaginasikan tidak sama dengan apa mereka tonton. Tetapi inilah kenyataan hakiki perlu diterima dan difahami bila kita membincangkan aspek menukarkan atau mengadaptasikan sebuah novel ke filem.

Memang sering terdapat salah faham dan kekeliruan tentang konsep 'kesetiaan’ pada karya asal dalam membuat adaptasi sesebuah novel ke filem. Salah faham ini sering berlaku melibatkan penulis novel dan pembikin filem tempatan. 

Aku akan menulis tentang ini minggu depan.

Adaptasi filem untuk nutrisi minda

AKU menyarankan supaya kita semua menambah pengetahuan dan informasi tentang dunia perfileman, sama ada tempatan mahupun sinema dunia lewat tulisan aku minggu lalu.

Saranan ini aku tujukan kepada diri aku, penonton, peminat, penyokong, penggiat dan pembikin filem kita tanpa mengira generasi baharu atau lama.

Jangan salahkan aku jika beranggapan masih ramai di antara kita kurang peka tentang perkembangan  perfileman.

Bayangkan kami di Layar Sunan belum mengumumkan siapa pelakon bakal memerankan watak Ejim aka Tombiruo tetapi dengan kehadiran M Nasir di sidang media pra pelancaran filem Tombiruo telah menimbulkan polemik, terutamanya dalam kalangan peminat Ramlee Awang Murshid.

Kehadiran beliau hanya untuk memberi sokongan kepada aku seperti dinyatakannya bila ditanya oleh wartawan.  

Itu baharu bab pelakon. Aku belum lagi sentuh olahan cerita bakal diadaptasikan daripada novel Tombiruo dalam kolum ini. Aku bertanya kepada diri sendiri kenapa terjadi polemik ini dan aku masih mencari jawapannya. Inilah tanggapan aku peroleh selepas hampir 30 tahun tidak berpeluang berkarya secara aktif.

Maaflah jika ada pihak yang terasa. Aku memilih untuk bersikap jujur dan berterus-terang. Ia lebih baik daripada berpura-pura hanya untuk menjaga hati sesetengah pihak sehingga bakal memandulkan proses membentuk sikap terbuka untuk aku terus berkarya.   

Aku menyentuh sikap ketidakpekaan ini bukan dalam bidang perfileman sahaja tetapi meliputi apa juga bidang yang kita ceburi dan minati. Kita perlu menambahkan nutrisi minda supaya ada peningkatan diri dan daya fikir.

Dalam konteks budaya menonton dan apresiasi filem, nutrisi minda diperoleh dalam bentuk informasi dan ilmu pengetahuan tentang filem. Aku mahukan supaya perkembangan budaya menonton dan penghargaan terhadap filem kita akan terus meningkat.

Kehadiran filem-filem Terbaik Dari Langit, Lelaki Harapan Dunia dan Ophilia di penghujung 2014 menjanjikan 2015 yang lebih optimis. InsyaALLAH.

Maaf, aku perlu ulang sekali lagi kata-kata U-wei Hj Saari -  aku perlukan penonton cerdik untuk buat filem cerdik!

Kenyataan beliau sangat relevan bagi sesiapa sahaja yang terlibat dalam industri filem. Ia relevan untuk dimanfaatkan bagi menjamin kesinambungan industri filem Melayu khasnya dan filem Malaysia amnya.  

Sama ada suka atau tidak aku terpanggil untuk setuju dengan pandangan beliau. Bukan sebab aku kenal U-wei dan dia sahabat aku tetapi lebih kepada kejujuran kenyataan beliau tentang sikap yang dituntut daripada setiap pembikin filem yang tulen dan peka.

Sikap ini perlu ada dan difahami oleh setiap filmmaker sebelum terjun ke bidang pembikinan filem.

Tanpa sikap dan kefahaman ini seseorang filmmaker akan berpotensi untuk terjerumus dan terperangkap dengan permainan sistem kapitalis yang tujuan utama untuk mengaut sebanyak mungkin untung di atas pelaburan mereka. Sistem kapitalis tidak perlukan penonton cerdik. Mereka cuma perlukan seramai mungkin penonton tanpa perkiraan cerdik atau kurang cerdik.

Berbalik kepada topik adaptasi, mari kita menyusur sejarah pengadaptasian novel ke filem dalam sinema tempatan khususnya filem-filem Melayu. Aku hanya memberi penumpuan kepada adaptasi novel ke filem sahaja dan tidak adaptasi novel ke siri drama televisyen yang hangat sekarang ini.

Cinta Gadis Rimba (Virgin of Borneo) (1958) arahan L Krishnan (Datuk) merupakan filem Melayu pertama diadaptasi dari novel Melayu karya Harun Aminurrashid. Filem ini dibintangi oleh S Roomai Noor (Allahyarham) merupakan salah satu filem Melayu terawal dihasilkan dalam warna.

Di antara novel-novel Melayu yang pernah diadaptasikan ke filem ketika era filem Melayu hitam putih adalah novel Rumah Itu Duniaku karya Hamzah Hussein dengan judul sama arahan pengarah M Amin pada 1964. Filem keluaran Cathay Keris Production ini membariskan di antaranya pelakon-pelakon Tony Kassim (Allahyarham), Latifah Omar (Allahyarhamah) dan S Roomai Noor (Allayarham).

Filem pertama arahan Jins Shamsuddin, Bukan Salah Ibu Mengandung (1969) adalah adaptasi dari novel dengan judul asalnya Memang Nasib Celaka Badan karya Harun Hassan. Filem ini terbitan Merdeka Film Production dan dibintangi oleh Jins Shamsuddin, Sarimah dan Ed Osmera (Allahyarham). Sebuah lagi novel karya Harun Hassan diadaptasikan ke filem dengan judul yang sama Kalau Berpaut Di Dahan Rapuh (1971) arahan Omar Rojik. Dibintangi oleh Noor Azizah, Ismail Mahmud dan diterbitkan oleh Merdeka Film Production.

Bermula dari pertengahan 70-an, filem Melayu mula diproduksikan dalam warna. Di era ini usaha mengadaptasikan novel ke filem diaktifkan semula  pada 1982 selepas hampir 10 tahun ketiadaan usaha menghasilkan filem adaptasi dari novel.

Novel Langit Petang karya Sasterawan Negara, Datuk A Samad Said telah diadaptasikan ke filem oleh Shahrom Mohd Dom dengan judul yang sama pada 1982. Watak-watak utama diperankan oleh Dharma Harun dan Azean Irdawaty (Allahyarhamah).

Ini diikuti dengan filem Ranjau Sepanjang Jalan (1983) arahan Jamil Sulong (Allahyarham) daripada novel karya seorang lagi Sasterawan Negara, Prof Emeritus Dato Dr Shahnon Ahmad. Kisah tentang penderitaan satu keluarga pesawah berdepan dengan bencana alam dan musuh-musuh perosak hasil tanaman padi mereka. Watak utama Lahuma diperankan oleh Ahmad Mahmud (Allahyarham) dan watak isterinya, Jeha diperankan oleh Sarimah (Datuk).

Menariknya kedua novel tersebut merupakan novel sastera yang bukan dari kelompok novel-novel popular. Novel Ranjau Sepanjang Jalan pernah menjadi teks untuk mata pelajaran sastera Melayu untuk pelajar tingkatan enam.

Selepas tujuh tahun berlalu, Zulkifli M Osman mengarah filem Mira Edora (1990) adaptasi daripada novel popular karya Khadijah Hashim. Novel ini merupakan filem pertama yang diadaptasikan dari sebuah novel popular tempatan. Kisah tentang perebutan cinta antara anak dan sang ibu terhadap seorang lelaki ini dibintangi oleh pelakon remaja sedang meletup ketika itu Julia Rais. Dibantu oleh pelakon terkenal Noorkumalasari dan Kamal Mustapha.

Selepas berjaya dengan filem pertamanya, Perempuan, Isteri dan... (1993), U-wei Hj Saari mengadaptasikan novel popular Black Widow karya Raja Azmi ke filem dengan judul Black Widow – Wajah Ayu pada 1994. Tetapi sayang filem ini gagal mengulangi kejayaan filem pertamanya dari segi sambutan dan kutipan panggung.

Seterusnya, novel Juara (1976) karya S Othman Kelantan telah diadaptasikan ke filem oleh U-wei dengan judul Jogho (1997). Walaupun gagal dari segi kutipan namun melalui filem ini selepas filem Perempuan, Isteri dan...(1993) sekali lagi U-wei berjaya dinobatkan sebagai Pengarah Terbaik, Filem Terbaik dan Lakon Layar Terbaik di Festival Filem Malaysia 14.

Secara peribadi, Jogho adalah filem U-wei yang paling berkesan kepada aku. Aku nampak - Sam Peckinpah at work...! Untuk nutrisi minda, mendiang Sam Peckinpah adalah pengarah filem tersohor dikenali dengan filem-filem bersifat kejantanan dan rugged. Di antaranya, The Wild Bunch (1969), Bring Me The Head of Alfredo Garcia (1974) dan Pat Garett and Billy the Kid (1973).   

Untuk era 2000, sebuah lagi novel karya Khadijah Hashim berjudul Pelangi Pagi diadaptasikan ke filem dengan judul Bicara Hati (2004) arahan Rosnani Jamil. Filem ini merupakan kemunculan sulung Nur Fazura yang menjanjikan potensi menjadi heroin filem Melayu era milenium. Watak Noraini dalam filem ini membolehkan beliau memenangi anugerah Pelakon Harapan Wanita di Festival Filem Malaysia ke-17.

Kesimpulannya, di antara 1958 sehingga akhir 90-an terdapat hanya 9 filem adaptasi dihasil sebelum Ombak Rindu dan Lagenda Budak Setan mencetuskan kembali fenomena adaptasi novel ke filem.

Filem Tombiruo, Semangat Hutan akan menggenapkan menjadi 10. Insya-ALLAH.

Tombiruo dan Rajinikanth: Apa bezanya?

MINGGU lalu aku menyentuh tentang maklum balas daripada peminat novel-novel karya Ramlee Awang Murshid melalui alam siber mengenai pemilihan pelakon bakal memeran watak Ejim aka Tombiruo. Berbagai pandangan dan luahan rasa hati dizahirkan.

Menariknya, ramai membuat andaian M Nasir bakal membawa watak Ejim. Nampak gaya masih ada yang tidak membaca sepenuhnya artikel itu. Macam mana ni? Sepatutnya kaki baca novel mestilah rajin membaca!

Aku dapati banyak komen di Instagram, Twitter, dan juga Facebook Ramlee Awang Murshid Fan Club (RAMFC). Ada ketikanya aku senyum sendiri bila membaca komen-komen dalam RAMFC. Ada peminat mahu mengajak kaum keluarganya termasuk dirinya memboikot filem Tombiruo jika M Nasir memerankan watak Ejim aka Tombiruo.

Alasan peminat itu kerana M Nasir sudah berusia hampir 60 tahun dan tidak sesuai untuk watak lasak. Ada juga peminat Ramlee menyatakan jika M Nasir dipilih, akan timbul masalah kerana beliau  tidak fasih berbahasa dialek Kadazan Dusun.

Ramai peminat novel ini terutamanya dari Sabah mahukan pelakon Sabah membawa watak Ejim aka Tombiruo. Macam-macam pandangan dan pendapat. Hangat.

Ini merupakan pengalaman menarik dan baharu buat aku. Maklum balas pantas yang aku peroleh ini sebelum penggambaran dimulakan pasti akan aku manfaatkan sebaik mungkin, insya-ALLAH.

Aku rasa peminat dan penonton filem Melayu khasnya dan filem Malaysia amnya perlu rajin menambah ilmu dan informasi tentang perkembangan filem dunia. Apatah lagi zaman sekarang di mana maklumat dan informasi paling terkini dan waima yang paling lama pun sangat mudah diperoleh hanya dengan sentuhan jari untuk men‘google’ di internet.

Hanya sikap kita mahu atau tidak untuk menggunakan kemudahan ini. Pilihan ada di tangan kita! Kenapa aku berkata demikian? Polemik dalam kalangan peminat Ramlee mengenai M Nasir ini jelas menunjukkan walau tidak semua tetapi ramai masih tidak peka dan tidak mahu ambil tahu tentang perkembangan serta kemajuan yang sedang berlaku dalam bidang perfileman dan sinema dunia.

Apa perlu dihairankan jika ditakdirkan M Nasir dipilih menjadi Ejim aka Tombiruo sedangkan figura ikonik filem-filem Tamil atau Tollywood, Rajinikanth aka The Boss yang baharu sahaja menyambut ulang tahun kelahirannya ke 64 pada 12 Disember lalu, masih gagah berlakon memerankan watak hero.

Filem terbaharunya, Lingaa yang sedang ditayangkan sekarang mengandungi banyak babak memerlukan The Boss melakukan aksi-aksi lasak dan pertarungan.

Bagaimana dengan pelakon-pelakon otai di antaranya Sean Connery (pemeran watak James Bond pertama), Al Pacino, Robert De Niro, Liam Neeson dan Morgan Freeman? Hampir semuanya mereka mencecah atau berumur 70-an. Masih diberi peluang membawa watak hero. Bagaimana pula dengan superstar kungfu Jackie Chan dan John Travolta? Mereka baharu sahaja memasuki usia 60 pada tahun ini.

Aku menyentuh polemik yang dicetuskan oleh peminat-peminat Ramlee dalam muka buku RAMFC kerana aku berharap budaya menonton dan apresiasi filem dalam kalangan penonton akan meningkat. Pecahkan minda kita untuk menerima dan peka dengan perkembangan sinema dunia.

Apa pun, ini bukan isu atau masalah besar kepada kami di Layar Sunan. Pihak Layar Sunan belum lagi membuat keputusan muktamad serta pengumuman rasmi siapakah pelakon bakal memerankan watak Ejim aka Tombiruo.

Aku secara peribadi berasakan cetusan polemik di Facebook ini menarik dan perlu diberi perhatian. Ia membuka ruang untuk saling memahami serta bertukar pandangan antara peminat dan pembaca setia tegar novel-novel dengan Ramlee.

Keadaan win-win situation ini menguntungkan Ramlee sebagai penulis dan aku sebagai bakal pengarah. Dalam masa sama menguntungkan juga peminat novel-novel Ramlee yang bakal menonton filem Tombiruo.

Aku berkata mereka beruntung kerana secara tidak langsung mereka dapat bersama menyumbang fikiran dan pendapat dari segi pemilihan pelakon dalam proses pembikinan filem Tombiruo ini. Ini merupakan perkembangan positif dan sihat.

Layar Sunan pastinya tidak dapat memenuhi semua kehendak peminat versi filem Tombiruo menurut imaginasi mereka. Bagaimanapun, akan menjadi satu keajaiban jika ini mampu dilakukan oleh Layar Sunan. Apa pun kami sentiasa menghargai sumbangan idea dan pandangan peminat setia novel-novel Ramlee.

Ini baharu isu pemilihan pelakon mencetuskan berbagai pendapat, belum lagi kita membincangkan tentang inti pati olahan cerita Tombiruo yang bakal diadaptasikan daripada novel ke filem.

TOMBIRUO – Filem Adaptasi Karya Ramlee Awang Murshid. Begitulah yang terpampang di gegantung pentas di sidang media pra pelancaran filem Tombiruo. Semua sudah maklum filem yang bakal memulakan penggambarannya tidak lama lagi adalah adaptasi daripada novel pertama Ramlee terbitan pada 1998.

Apa itu adaptasi dan sejauh mana pemahaman kita semua tentang ungkapan ini? Apakah kita semua memahami apakah makna/definisi adaptasi?

Menurut Kamus Dewan, adaptasi bererti penyesuaian dengan keadaan yang baru atau berbeza. Berasal daripada perkataan Inggeris adaptation membawa maksud dalam konteks penulisan skrip sebagai - pemadanan, penyesuaian, penyaduran.

Adaptation of a work of art or literature into another form. Secara ringkas terjemahannya – perubahan, penyesuaian kerja-kerja seni atau sastera ke bentuk lain. Contohnya, the film version of a novel, terjemahannya versi filem sebuah novel atau the jazz version of a classical tune - versi jaz sebuah lagu klasik.

Maklum balas peminat-peminat Ramlee terutamanya di muka buku RAMFC mengharapkan filem ini tidak seperti filem-filem adaptasi sebelum ini yang rata-ratanya tidak mengikut penceritaan seratus peratus seperti dalam novel. Ini lagi satu aspek penulisan screenplay dan pembikinan filem yang menarik untuk kita bincangkan.

Sebelum ini filem Ombak Rindu (2011) arahan Osman Ali merupakan adaptasi daripada novel karya Fauziah Ashari menerima berbagai respons daripada peminat dan pembaca novel tersebut.

Ada yang tidak berpuas hati dengan jalan cerita yang dikatakan lari dari cerita asal mereka yang membaca novel terbitan 2002 itu. Ada juga yang teruja dan sehingga rawan hiba dibuai olahan dan sentuhan Osman Ali kepada kisah cinta seorang ustazah dengan perogolnya.

Keadaan sama juga dialami oleh tiga filem siri Lagenda Budak Setan yang diadaptasi daripada novel-novel karya Ahadiat Akashah. Siri filem Lagenda Budak Setan – 1, 2 dan 3 diarahkan oleh Sharad Sharan. Kenapa keadaan ini berlaku?

Langkah pertama untuk memahami keadaan ini adalah melalui kefahaman kita tentang apa itu adaptasi. Definisi adaptasi yang dipegang oleh pembikin-pembikin filem sejagat ialah - The best film adaptations retain the spirit and themes of the books, but turn them into something uniquely cinematic.

Terjemahan ringkasnya – adaptasi sesebuah filem yang baik bukan setakat mengekalkan semangat dan tema novel tetapi mengolahnya menjadi karya sinematik yang unik.

Aku teringat kata-kata sahabat aku, pengarah filem, Uwei Hj Shaari – aku perlukan penonton cerdik untuk buat filem cerdik! Kata kuncinya ialah cerdik. Penonton cerdik perlu berilmu dan pembikin filem berilmu menghasilkan karya-karya cerdik.

Aku ingin berpesan kepada diri aku dan penonton, peminat, penyokong, penggiat dan pembikin filem tanah air terutamanya filem Melayu supaya azam tahun baharu kali ini ialah mencerdikkan diri dengan menambah ilmu filem. Hari ini kita sudah berada di hari ke empat tahun 2015. Jika kita belum bermula bererti kita sudah terlambat empat hari!